SEPA LECIONO

LA FAMILIO

Kiel... -as?  Jak...?

paroli Kiel laboras Maria? Ŝi laboras diligente, ŝi estas diligenta. Ŝi estas juna instruistino. La patrino legas en la ĵurnalo interesan rakonton el Francio. La patro legas la gazeton Heroldo de Esperanto rapide, sed atente. Li estas esperantisto jam de longe. Jozefo skribis Esperantan ekzercon legeble. Li skribis ĝin malrapide, bele kaj tre atente. Li lernas Esperanton ne longe, sed tre diligente. Li estas bona lernanto. Ankaŭ en la lernejo li studas tre bone. Nun li aŭskultas belan koncerton. Jozefo amas muzikon. Ankaŭ Maria ĝin ŝatas. Ili ofte aŭskultas muzikon. Ili aŭskultas ĝin ordinare vespere. Kvankam la aparato estas malnova, ĝi bone funkcias. Ĝi klare reproduktas muzikon kaj paroladojn. En la forno brulas nigra karbo. Ĝi brulas malrapide. En la ĉambro estas agrabla varmo. Ekstere estas malvarme... Estas agrable sidi vespere en varma ĉambro sur mola divano kaj aŭskulti belan koncerton, pensas Jozefo.
    Fine la patro ĉesas legi kaj diras: "Estas jam malfrue, ni devas iri dormi ... Bonan nokton!"
____________________
paroli
Patro: Nu, Jozefo, kiel vi progresas en Esperanto?
Josefo: Bone. Mi scias jam nomi ĉiujn objektojn en la ĉambro kaj domo.
Patro: Nu, nu, ne fanfaronu!
Josefo: Tio estas fakto! Mi scias jam eĉ kelkajn nomojn de dombestoj kaj rabobestoj!
Patro: Nu, kiun rabobeston vi povas nomi al mi?
Josefo: Tigro, krokodilo, elefanto, leono, ĉevalo, zebro, ĝirafo ...
Patro: Ha, ha, ha! Elefanto, ĉevalo, zebro, ĝirafo ja ne estas rabobestoj!
Josefo: Ne gravas, tion ankaŭ mi scias, sed bestoj ili ja estas, ĉu ne?
Patro: Certe, bestoj ili estas. Kiun lecionon vi nun studas?
Josefo: Mi finis la sepan kaj komencos la okan.
Patro: Ho, vi bone progresas!
Josefo: Mi lernas diligente kaj regule.
Patro: Mi scias; kiel vi studas?
Josefo: Mi legas laŭte la lecionojn kaj lernas tre bone la novajn vortojn.
Patro: Vi denove fanfaronas, ĉu ne?
Josefo: Tute ne, Esperanto estas ja facila.
Patro: Jes, jes, sed vi scias ja: ne estas pano sen laboro. Ne forgesu ankaŭ la gramatikon kaj ripeti la antaŭajn lecionojn.
Josefo: Jes. La gramatikajn regulojn mi lernas parkere kaj antaŭ ĉiu leciono mi ripetas la antaŭajn lecionojn.
Patro: Mi vidas, ke vi komencas esti bona esperantisto, vi jam tute bone parolas esperante.
Josefo: Patro, mi volas esti ne nur bona, sed perfekta esperantisto... Tio estas fakto!

Novaj vortoj


 esperanto
 czech
esperanto
 czech

agrabla příjemný
kvankam ačkoliv
paroli
 ami
 milovat, mít rád
legeble čitelně
paroli
 amiko
 přítel
leono
 lev

antaŭa předešlý, předchozí
 paroli
 lerni
 učit se

atenta
 pozorný
lernanto
 žák

besto
 zvíře
lernejo škola

certe
 jistě, určitě
longe
 dlouho

ĉesi přestat
de longe
 dávno, ode dávna

ĉevalo kůň
nokto
 noc

ĉiu každý
nomo
 jméno

denove znovu, opět
nu
 no, inu

devi
 muset
ordinare
 obyčejně

diri
 říci
parkere
 zpaměti

eĉ ba i, dokonce
paroli
 mluvit

ekstere venku
parolado
 přednáška

elefanto slon
pensi
 myslet

fakto
 fakt
perfekta
 dokonalý

fanfaroni vychloubat se
povi
 moci

fini
 končit
progreso
 pokrok

fine
 konečně
progresi
 dělat pokroky

Francio
 Francie
rabi
 loupit

frua
 časný
rabobesto dravé zvíře

malfrue
 pozdě
rakonto
 povídka

funkcii fungovat
rapida
 rychlý

grava
 důležitý
regulo
 pravidlo

ne gravas
 zde: nevadí
regule
 pravidelně

instrui
 vyučovat
reprodukti
 reprodukovat

instruisto učitel
ripeti
 opakovat

iri
 jít
ŝati vážit si, mít rád

juna
 mladý
tute
 zcela

ke
 že
tute ne
 vůbec ne

kelkaj
 několik
varma
 teplý

klara
 jasný
vespere
 večer

komenci
 začít
vidi
 vidět


GRAMATIKO

1. Příslovce odvozená mají koncovku -e:
bona - dobrý, bone - dobře; rapida - rychlý, rapide - rychle; skribi - psát, skribe - písemně; somero - léto, somere - v létě; vespero - večer (podstatné jméno), vespere - večer (příslovce).

2. Tvůrce esperanta uspořádal 45 zájmen a příslovcí v přehledný systém, a tím značně usnadnil jejich zapamatování. Všimněte si podoby a pravidelného střídání hlásek v češtině a v esperantu.
Všechna slova, kterými se v esperantu
tážeme, začínají písmenem ...........................  k: kiu     kdo            kie     kde
v odpovědi: -kde na něco ukazujeme
                      je písmeno ..............................  t: tiu       ten             tie      tam
                    -zobecňující je písmeno .............  ĉ: ĉiu      každý        ĉie      všude
                    -záporné je částice ................. nen: neniu  nikdo        nenie  nikde
                    -neurčité je písmeno ...................  i: iu        kdosi        ie        kdesi

Tabulka v češtině:
------------------------------------------------------------------------------
tázací:   co   kdo   jaký   čí   kde   kdy   jak   kolik
neurčitá: něco někdo nějaký něčí někde někdy nějak několik
záporná:  nic  nikdo nijaký ničí nikde nikdy nijak     -
------------------------------------------------------------------------------

Tabulka zájmen a příslovcí v esperantu:


 neurčitá
 tázací, vztažná
 ukazovací
 zevšeobec-
ňující
 záporná
věc:
 io
něco
 kio
co
 tio
to
 ĉio
vše
 nenio
nic
osoba:
 iu
někdo, kdosi
 kiu
kdo, který
 tiu
ten, ta, to
 ĉiu
každý
 neniu
nikdo, žádný
vlastnost:
 ia
nějaký, jakýsi
 kia
jaký
 tia
takový
 ĉia
všelijaký
 nenia
nijaký
přivlastnění:
 ies
něčí
 kies
čí
 ties
toho, těch
 ĉies
každého, všech
 nenies
nikoho
místo:
 ie
někde
 kie
kde
 tie
tam
 ĉie
všude
 nenie
nikde
čas:
 iam
někdy
 kiam
kdy, když
 tiam
tehdy
 ĉiam
vždy
 neniam
nikdy
způsob:
 iel
nějak
 kiel
jak
 tiel
tak
 ĉiel
všelijak
 neniel
nijak
příčina:
 ial
z nějaké příčiny
 kial
proč
 tial
proto
 ĉial
ze všech příčin
 nenial
bez důvodu
množství:
 iom
trochu
 kiom
kolik
 tiom
tolik
 ĉiom
zcela všechno
 neniom
vůbec nic


Všimněte si:
a) Zájmena a příslovce neurčitá začínají na i-, tázací na ki-, ukazovací na ti-, zevšeobecňující na ĉi- a záporná na neni-.
b) Zájmena vyjadřují věc (končí na -o), osobu (-u), vlastnost (-a) a přivlastnění (-es).
c) Příslovce vyjadřují místo (-e), čas (-am), způsob (-el), příčinu (-al) a množství (-om).


Nejdříve se naučme devíti slovíčkům kio, kiu, kia atd. Začátečníci tato slovíčka pro jejich podobnost často zaměňují. Tomu se vyhneme, naučíme-li se jim v kratičkých větách uvedených na obrázcích. Z představy obrázku a z obsahu věty se nám pak vybaví smysl tázacího slůvka. Pak si dobře zapamatujeme význam počátečních písmen: k značí otázku, t - odpověď, ĉ - zobecnění, nen - zápor, i - neurčitost. Známe-li bezpečně těchto devět slovíček a  význam začátků i zakončení, snadno si utvoříme ostatních 36 slovíček a zapamatujeme si jejich význam v řadách jako kiu, tiu, ĉiu, neniu, iu; kio, tio, ĉio, nenio, io atd.

Naučte se zpaměti kratičkým větám na obrázcích:
tablo
 Kio estas tio? Co je to?
frapi
 Kiu frapas?
 Kdo klepe?
gazeto
 Kia estas la gazeto?
 Jaký je časopis?
domo
 Kies domo estas tio?
 Čí je to dům?
kie
 Kie estas Mario? Kde je Marius?
kiam
 Kiam vi revenos?
 Kdy se vrátíš?
kiel
 Kiel vi fartas?
 Jak se máš?
kial
 Kial ploras Karlo?
 Proč pláče Karel?
unuplusunu
 Kiom estas 1 + 1?
 Kolik je 1 + 1?


3. Koncovka -n se používá nejen pro 4. pád, ale označuje i směr u příslovečných určeních místa, ať už mají podobu příslovce nebo podstatného jména s předložkou: ekstere - venku, eksteren - ven; en la ĉambro - v pokoji, en la ĉambron - do pokoje; sur la tablo - na stole, sur la tablon - na stůl (nejedná se o 4. pád po předložce, nýbrž o označení směru, není proto porušeno pravidlo, že předložky se váží k 1. pádu).
Podobně z příslovcí místa v naší tabulce můžeme vytvořit příslovce směru: ien - někam, kien - kam, tien - tam, ĉien - do všech míst, nenien - nikam.

Pozorní musíme být u příslovcí ukazovacích, protože mají v češtině stejný překlad:
Tie estas Jozefo. Tam je Josef. (Kde?)
Tien iras Jozefo. Tam jde Josef. (Kam?)

kien
 Kien iras Mario?
 Kam jde Marius?


4. Slůvko ajn značí -koli:
kiu ajn - kdokoli, kio ajn - cokoli, kiun ajn - kohokoli, kie ajn - kdekoli, kien ajn - kamkoli atd.
    Používá se stejným významem i u zájmen a příslovcí neurčitých a zevšeobecňujících:  iu ajn, ĉiu ajn kdokoli, ie ajn, ĉie ajn kdekoli atd. Rozdíl je pouze v důrazu: Mi legos ion ajn. Budu číst cokoliv (= aspoň něco). Mi legos ĉion ajn. Budu číst cokoliv (= vše, na co přijdu).

5. Zájmena a příslovce tázací slouží i jako vztažná na začátku vedlejších vět. Porovnejte:

Kiu skribas la leteron? Kdo píše ten dopis?
Mi ne scias, kiu skribas la leteron. Nevím, kdo píše ten dopis.
Tio estas la knabo, kiu skribas la leteron. To je chlapec, který píše ten dopis.

6. Zájmeno tiu se může týkat nejen osob, nýbrž i věcí, rostlin a zvířat. Rozdíl od tio nejlépe vyplývá z těchto příkladů:

Tio estas tiu viro.       To je ten muž.
Tio estas tiu virino.     To je ta žena.
Tio estas tiu infano.     To je to dítě.
Tio estas tiu tablo.      To je ten stůl.
Tio estas tiu seĝo.       To je ta židle.
Tio estas tiu elefanto.   To je ten slon.
Tio estas tiu zebro.      To je ta zebra.
Tio estas tiu besto.      To je to zvíře.

Podobně je to i u ostatních zájmen s touto koncovkou: Kiun libron vi legas? Kterou knihu čteš? Neniun mi legas. Žádnou nečtu. Ĉu vi amas iun beston? Máš rád některé zvíře? Ĉiun beston mi amas. Každé zvíře mám rád.

7. Zájmena končící na -es jsou nesklonná, na -o  mají 4. pád, na -u a -a i množné číslo:
Kion vi legas? Co čtete?
Kiajn librojn vi legas? Jaké knihy čtete? (odpovídáme: krásné, zajímavé, dobrodružné apod.)
Kiujn librojn vi legas? Které knihy čtete? (odpovídáme: Faraóna, Zločin a trest, Švejka apod.)
Kies librojn vi legas? Čí knihy čtete?

EKZERCOJ

1. Doplňte zpaměti otázky:
Kiu...? Kio...? Kia...? Kies...? Kie...? Kiam...? Kiel...? Kial...? Kiom...? Kien...?

2. Odpovězte na otázky:
Kio estas tigro kaj leono? Ĉu ankaŭ elefanto estas rabobesto? Kiu lernas esperanton? Kiam Jozefo aŭskultas koncertojn? Kun kiu li ludas ŝakon? Kiel ludas Karlo? Ĉu Karlo gajnis ĉiujn ludojn? Kiu legas Esperantan gazeton? Kia estas la gazeto Floroj? Kies infano dormis? Kial li jam dormis? Kie estis ili ĉiuj?

3. Přeložte:
Je pěkný večer. Kdo čte? Otec a matka čtou. Kdo pracuje? Marie a Pavlína pracují. Co dělá Pavlína? Pavlína šije dětskou košilku (košilku pro dítě). Cokoli (ona) dělá, dělá dobře. Dělá dobře jakoukoli práci. Kdy se učí Josef? Učí se vždy večer a vždy, kdy(ž) má čas. Kde se učí? Učí se v pokoji. Jak se učí? Učí se pilně a pravidelně. Učí se ještě někdo? Ne, nikdo se neučí. Proč se Josef učí esperanto? Chce si dopisovat (korespondi) s esperantisty. Čí je ta kniha, která (kiu) leží na stole? To je otcova kniha. Je kniha, která leží na stole, česká? Ano, to je česká kniha.

Anekdoto

Instruisto: Kiu povas nomi al mi kvin rabobestojn?
Lernanto:   Du tigroj kaj tri leonoj.

Proverbo

Bona estas domo nova, amiko malnova.

Klíč

2. Tigro kaj leono estas rabobestoj. Ne, elefanto ne estas rabobesto. Jozefo lernas Esperanton. Li aŭskultas koncertojn ĉiam vespere. Li iam ludas ŝakon kun Karlo. Karlo ludas tre bone. Ne, li ne gajnis ĉiujn ludojn. La patro ĝin legas. La Floroj estas ĉeĥa gazeto. La infano de Paŭlino dormis. Ĉar li estas ankoraŭ malgranda. Ili ĉiuj estis en la granda ĉambro.
3. Estas bela vespero. Kiu legas? La patro kaj la patrino legas. Kiu laboras? Maria kaj Paŭlino laboras. Kion faras Paŭlino? Paŭlino kudras ĉemizeton por la infano. Kion ajn ŝi faras, ŝi faras bone. Ŝi faras bone kian ajn laboron. Kiam lernas Jozefo? Li lernas ĉiam vespere kaj ĉiam, kiam li havas tempon. Kie li lernas? Li lernas en la ĉambro. Kiel li lernas? Li lernas diligente kaj regule. Ĉu ankoraŭ iu lernas? Ne, neniu lernas. Kial Jozefo lernas Esperanton? Li volas korespondi kun esperantistoj. Kies estas la libro, kiu kuŝas sur la tablo? Tio estas libro de la patro. Ĉu la libro, kiu kuŝas sur la tablo, estas ĉeĥa? Jes, tio estas ĉeĥa libro.

Nejhlavnější je moje přesvědčení o jeho (esperanta) naprosté nutnosti.
                                L.N.Tolstoj

Theodor Kilian - učebnice esperanta