SESA LECIONO    

LA FAMILIO

Kion faris hieraŭ...? Co dělal včera...?
Kion faros morgaŭ...? Co bude dělat zítra...?

paroli Kion faris hieraŭ la tuta familio? Hieraŭ la tuta familio estis en la granda ĉambro. La lampo lumis kaj en la forno brulis fajro. La radio ludis belan koncerton el Praha. Jozefo aŭskultis ĝin per aŭskultiloj kaj registris per magnetofono, Karlo skribis leteron per komputilo. Poste la junaj viroj ŝakludis. Ili ludis sep ludojn. Ambaŭ junaj virinoj, Maria kaj Paŭlino, laboris kaj rigardis televidon. Maria faris pupon. Paŭlino kudris ĉemizeton. La patro kaj la patrino legis. La patro legis la Esperantajn gazetojn Heroldo de Esperanto kaj Starto. La patrino legis ĉeĥan gazeton. Estis sabato kaj ŝi legis la novan numeron de la gazeto Floroj. La infano ne estis en la ĉambro, ĝi kuŝis en la apuda dormoĉambro kaj dormis.
____________________
paroli
Patro: Karlo, kiu gajnis hieraŭ en la ŝakludo?
Karlo: Ni ambaŭ gajnis, patro, Jozefo gajnis du ludojn kaj mi kvin.
Patro: Vi estas bona ludanto, ĉu ne?
Karlo: Jes, sed ankaŭ Jozefo ne estas malbona ludanto.
Patro: Sed Jozefo ne estas tiel bona ludanto kiel vi, ĉu ne?
Karlo: Ankoraŭ ne, sed ankaŭ li estos tre bona ludanto.
Patro: Estas granda honoro por Jozefo gajni du ludojn el sep; al kiu vi skribis hieraŭ?
Karlo: Al onklo Johano, Jozefo kaj mi volas lin kaj la onklinon viziti.
Patro: Kiam vi volas ilin viziti?
Karlo: En somero. La vivo en la vilaĝo plaĉas al ni.
Patro: Ĉu en la libertempo?
Karlo: Jes, ni helpos ilin en la rikolto.
Patro: Ho, la onklo tre ĝojos ... jes, jes, ne estas pano sen laboro.
Karlo: Jes, mi scias. Dum la libertempo ni laboros ĉe ili kaj helpos ilin.
Patro: Ĉu vi jam forsendis la leteron?
Karlo: Ne, mi forsendos ĝin hodiaŭ.
Patro: Salutu la onklon kaj onklinon de mi kaj de la patrino!
Karlo: Jes, patro, mi jam salutis ilin de vi ambaŭ.
Patro: Kaj invitu ilin!
Karlo: Mi jam invitis ilin.
Patro: Li kaj precipe la onklino tre volonte vizitas la urbon.
Karlo: Ĉu vi, patro, jam legis la romanon "Ĉu li"?
Patro: Jes, kial?
Karlo: Ĉar la onklo volas ĝin legi.
Patro: Jes, jes, mi jam legis ĝin, sendu ĝin al li.
Karlo: Nun mi legos ĝin kaj poste mi sendos ĝin al li.

Novaj vortoj


 esperanto
 czech
esperanto
 czech

apuda
 vedlejší
nun
 teď, nyní
dum
 dum
 během
onklo
 strýc
floro
 floro
 květ
 pano
 pano
 chléb

for
 pryč
plaĉi líbit se

forsendi
 odeslat
poste
 potom

gajni
 vyhrát, získat 
precipe
 zvláště

ĝoji radovat se
proverbo
 přísloví

hieraŭ včera
rikolto
 žně, sklizeň

ho!
 o! oh! ach!
sabato
 sobota

hodiaŭ dnes
saluti
 (po)zdravit

honoro
 čest
sen
 bez

inviti
 pozvat, zvát
sendi
 poslat

juna
 mladý
somero
 léto

kial
 proč
tiel-kiel tak-jak

kiam
 kdy
tre
 velmi

kiu
 kdo
urbo
 město

al kiu
 komu
vilaĝo vesnice

letero
 dopis
viro
 muž

ludanto
 hráč
vivo
 život

mondo
 svět
viziti
 navštívit

morgaŭ zítra
voli
 chtít

numero
 číslo
volonte
 ochotně, rád


GRAMATIKO

1. Minulý čas:
mi laboris - pracoval jsem, vi laboris - pracoval jsi atd.;
mi estis - byl jsem, vi estis - byl jsi...ili estis - byli.

2. Budoucí čas:
mi laboros - budu pracovat, vi laboros - budeš pracovat atd.;    
mi estos - budu, vi estos - budeš, li estos - bude ...ili estos - budou.

3. Infinitiv (neurčitek):
labori - pracovat, esti - být.

4. Způsob rozkazovací:
laboru! - pracuj!, pracujte!
estu! - buď!, buďte!

V esperantu je rozkazovací způsob pro 2. osobu čísla jednotného i množného stejný:
Knabo, laboru! - Chlapče, pracuj! Knaboj, laboru! - Chlapci, pracujte!

V ostatních osobách přidáváme příslušné osobní zájmeno:
li laboru!  ať (on) pracuje!
ŝi laboru!  ať (ona) pracuje!
ĝi laboru!  ať (ono) pracuje!
ni laboru!  pracujme!
ili laboru! ať pracují

Je ovšem možné přidat i podstatné jméno:
la knabo laboru! - ať ten chlapec pracuje!

----------------------------------------
Pamatuj!

infinitiv má koncovku -i:
    labori - pracovat;
přítomný čas má koncovku -as:
    mi laboras - pracuji;
minulý čas má koncovku -is:
    mi laboris - pracoval jsem;
budoucí čas má koncovku -os:
    mi laboros - budu pracovat;
způsob rozkazovací má koncovku -u:
    laboru! - pracuj!, pracujte!
------------------------------------------

Rimarkoj:

a)
minulý čas je v češtině tvar složený: já jsem pracoval
esperanto má tvar jednoduchý: mi laboris
(byl by chybný doslovný překlad: mi estas laboris)

b)
totéž platí o budoucím čase: já budu pracovat
v esperantu: mi laboros  (nikoliv mi estos labori)

c)
    Esperanto nerozlišuje slovesa nedokonavá a dokonavá, takže např. skribi znamená psát i napsat (slovesný vid je typický pouze pro slovanské jazyky).     
    Naše nedokonavá slovesa vyjadřují děj nedokonaný (nedokončený) čili děj probíhající, kdežto slovesa dokonavá vyjadřují děj dokonaný (ukončený) čili výsledek děje:
psal dopis  (nevíme, zda dopis dopsal); napsal dopis  (je jasné, že dopis je hotov). To má vliv i na slovesné tvary. Zatímco nedokonavá slovesa mají všechny tři časy (psal - píše - bude psát), slovesa dokonavá mají jen čas minulý a budoucí (napsal - napíše). Nemohou mít čas přítomný, protože děj, který právě probíhá, ještě nemá výsledek. Všimněte si však, že zatímco budoucí čas nedokonavého slovesa je tvar složený (bude psát), budoucí čas slovesa dokonavého je tvar jednoduchý (napíše) a podobá se času přítomnému. Přesněji řečeno je to čas přítomný ve funkci času budoucího, protože označuje událost, která se teprve v budoucnosti stane. Dávejte proto pozor, abyste budoucí čas dokonavého slovesa nepřekládali do esperanta časem přítomným!
    Celé časování vypadá takto:
    skribi         psát, napsat
  vi skribis     psal jsi, napsal jsi
  vi skribas     píšeš
  vi skribos     budeš psát, napíšeš
  skribu         piš, pište, napiš, napište

Jednoduché slovesné tvary tedy v esperantu nerozlišují průběh a výsledek děje, protože většinou toto rozlišení není potřebné. Pokud se však taková potřeba objeví, má esperanto výrazové prostředky k tomuto rozlišení, ale těmi se budeme zabývat později.

EKZERCOJ

1. Přeložte:
Dnes pracuji, včera jsem četl a zítra budu poslouchat rozhlas. Potom budeme hrát šachy. Josefe, odešli dopis! Komu? Strýci. Odeslal jsem jej již včera. Co budeme dělat zítra? Marie bude pracovat, Pavlína bude šít, matka a otec budou číst, Karel a Josef budou hrát šachy. Co jste dělali včera? Pracovali jsme, četli jsme a hráli jsme. Co budou chlapci dělat o prázdninách? Budou pomáhat strýcovi. Josefe, pracuj a pomáhej! Chlapci, pracujte a pomáhejte! Strýčku, ať Marie také pomáhá! Pracujme a pomáhejme! Buď pilný! Buďme pilní!

2. Odpovězte na otázky:
Kiu volas viziti la onklon? Kiam ili volas viziti lin? Kion ili faros ĉe la onklo? Kion volas legi la onklo? Kiu ĝin jam legis kaj kiu ĝin ankoraŭ legos? Kiu skribis la leteron al la onklo? Ĉu li ĝin jam forsendis? Kie estis la tuta familio? Ĉu ankaŭ la infano estis en la granda ĉambro? Kial ne?

Anekdoto
Patrino: (al malgranda knabino) Kion vi faras, Anna?
Anna: Mi skribas leteron al la pupo.
Patrino: Anna, vi ne scias ja skribi.
Anna: Jes, sed ankaŭ la pupo ne scias ja legi!

Proverbo

Ne estas pano sen laboro.

Klíč
1. Hodiaŭ mi laboras, hieraŭ mi legis kaj morgaŭ mi aŭskultos radion. Poste ni ŝakludos (nebo: ludos ŝakon). Jozefo, forsendu la leteron! Al kiu? Al la onklo. Mi forsendis ĝin jam hieraŭ. Kion ni faros morgaŭ? Maria laboros, Paŭlino kudros, la patrino kaj la patro legos, Karlo kaj Jozefo ludos ŝakon. Kion vi faris hieraŭ? Ni laboris, (ni) legis kaj (ni) ludis. Kion faros la knaboj en (nebo: dum) la libertempo? Ili helpos  la onklon (nebo: al la onklo). Jozefo, laboru kaj helpu! Knaboj, laboru kaj helpu! Onklo, ankaŭ Maria helpu! Ni laboru kaj helpu! Estu diligenta! Ni estu diligentaj!
2. Karlo kaj Jozefo volas lin viziti. Ili volas lin viziti en somero dum la libertempo. Ili laboros ĉe li, ili helpos lin. Li volas legi la romanon "Ĉu li?". La patro ĝin jam legis, Karlo ĝin ankoraŭ legos. Karlo ĝin skribis. Ankoraŭ ne, li forsendos ĝin hodiaŭ. Ĝi estis en la granda ĉambro. Ne, li estis en la apuda dormoĉambro. Ĉar li estas ankoraŭ tre malgranda.

Esperanto se musí povinně vyučovat na všech středních školách.
                                        Romain Rolland

Theodor Kilian - učebnice esperanta