kvina leciono

KVINA LECIONO

LA FAMILIO

Kion faras ...? Co dělá ...?

Estas vespero. La lampo lumas. En la forno brulas fajro. La tuta familio estas en la ĉambro: la patro, la patrino, du filoj kaj du filinoj. Jozefo, la filo, sidas apud la radioaparato. Li estas granda knabo. Li aŭskultas belan koncerton el Praha kaj registras ĝin per magnetofono. La muziko ne estas laŭta, ĝi estas mallaŭta, ĉar Jozefo aŭskultas per aŭskultiloj. Karlo, la alia filo, skribas leteron per komputilo. Maria, la filino, laboras. Ŝi estas tre diligenta. Ankaŭ Paŭlino, la fratino de Maria, laboras. Ankaŭ ŝi estas diligenta. Ili ambaŭ kudras kaj rigardas televidon. La patro sidas ĉe la granda tablo en la mezo de la ĉambro. Sur la tablo kuŝas la Esperanta romano "Ĉu li?". La patro ne legas ĝin, li legas la gazetojn Heroldo de Esperanto kaj Starto. La patrino sidas sur la mola divano. Ŝi legas ĉeĥan ĵurnalon. Ĝi estas ilustrita.
Feliĉa familio.
____________________

Patro: Kion vi faras, Paŭlino?
Paŭlino: Mi kudras, patro.
Patro: Por la knabo, ĉu ne?
Paŭlino: Jes, ĉemizon por la infano.
Patro: Kie li estas?
Paŭlino: Li jam kuŝas kaj dormas.
Patro: Kie estas Anna kaj Eva?
Paŭlino: Ankaŭ ili jam dormas.
Patro: Kion vi faras, Maria?
Maria: Pupon por la infano, patro.
Patro: Kion vi faras, Karlo?
Karlo: Ni, Jozefo kaj mi, ŝakludas.
Patro: Tio estas tre bela kaj tre interesa ludo. Ĉu vi ofte ludas?
Karlo: Ne tro ofte, ni ne havas tempon; ja ankaŭ Maria kaj Paŭlino ludas.
Patro: Jes, mi scias, sed ne tre ofte.
Karlo: Ĉar ankaŭ ili ne havas tempon.

Novaj vortoj


al	k, ke (vyjadřuje 3. pád)	labori	pracovat
aŭskulti	poslouchat	lampo	lampa, svítilna
bruli	hořet	laŭta	hlasitý
ĉar	protože, neboť	legi	číst
ĉemizo	košile	letero	dopis
ĉu ne?	že ano?	libera	volný, svobodný
diligenta	pilný	libertempo	prázdniny, dovolená
dormi	spát	libertempa	prázdninový
el	z, ze	ludi	hrát
fajro	oheň	lumi	svítit
familio	rodina	modelo	vzor
fari	dělat	nenio	nic
feliĉa	šťastný	ofte	často
filo	syn	per	pomocí něčeho
frato	bratr	pupo	panenka, loutka
ĝin	jej	registri	zaznamenat
helpi	pomáhat	rigardi	sledovat
heroldo	hlasatel	scii	vědět, umět
infano	dítě	sidi	sedět
ja	přece, vždyť, sice	starto	start
jam	už, již	ŝako	šachy
knabo	chlapec	ŝakludi	hrát šachy
komputi	počítat strojem	ŝerco	žert
koncerto	koncert	televido	televize
kudri	šít	tempo	čas
kuŝi	ležet	tro	příliš
		tuta	celý

GRAMATIKO

1. Přípona -in- značí ženské pohlaví:
patro - otec, patrino - matka; filo - syn, filino - dcera; frato - bratr, fratino - sestra; knabo - chlapec, knabino - děvče.

Srovnej: žák - žákyně, otrok - otrokyně

2. Mužská křestní jména končí na -o, ženská na -a nebo -ino:
Karlo - Karel, Karla - Karla; Mario - Marius, Maria - Marie;
Paŭlo - Pavel, Paŭla - Pavla, Paŭlino - Pavlína;
Jozefo - Josef, Jozefa - Josefa, Jozefino - Josefína.

3. Přípona -il- značí nástroj, prostředek:
aŭskulti - poslouchat, aŭskultiloj - sluchátka; komputi - počítat, komputilo - počítač; televido - televize, televidilo - televizor.

4. Pády. Esperanto má v každém čísle jen dva pády: první a čtvrtý.
První pád podstatných jmen má koncovku -o;
čtvrtý pád tvoříme koncovkou -n, kterou přibírají podstatná jména, přídavná jména a zájména v čísle jednotném i množném:
Jozefo aŭskultas belan koncerton; Karlo kaj Maria ĝin ne aŭskultas, ili legas interesajn librojn. Josef poslouchá pěkný koncert; Karel a Marie jej neposlouchají, čtou zajímavé knihy.
Pátý pád. Místo pátého pádu se používá pád první, ale bez členu: Patro, kion vi faras? - Otče, co děláš?
Vztahy, které v češtině vyjadřujeme ostatními pády, vyjadřujeme v esperantu předložkami a tvarem 1. pádu;
2. pád nejčastěji předložkou de
3. pád předložkou al
7. pád předložkou per;
např.: Heroldo de Esperanto - Hlasatel esperanta (název časopisu);
mi skribas al la patro - píši otci; al li - jemu, al vi - tobě, vám; registri per magnetofono - zaznamenat magnetofonem.

Pamatuj

1. pád podstatných jmen má koncovku -o	Tablo, patro, infano...
2. pád nejčastěji vyjadřujeme předložkou de	Heroldo de Esperanto
3. pád vyjadřujeme předložkou al	Mi skribas al la patro.
4. pád čtvrtý pád tvoříme koncovkou -n	Karlo legas interesajn librojn.
5. pád - místo pátého pádu se používá pád první, ale bez členu	Patro, kion vi faras?
6. pád - tvoříme předložkou pri	pri amiko
7. pád pád vyjadřujeme předložkou per nebo kun	Maria aŭskultas koncerton per aŭskultiloj.

Rimarko: Ptáme-li se na podstatné jméno v 1. pádě, je i tázací zájmeno v 1. pádě:
Kio estas tio? Tio estas libro. Co je to? To je kniha.
Ptáme-li se na podstatné jméno ve 4. pádě, je i tázací zájmeno ve 4. pádě:
Kion vi legas? Mi legas libron. Co čteš? Čtu knihu.

5. Zájmena osobní

      Jednotné číslo:             Množné číslo:

     1. mi       já               ni        my
     2. vi (ci) ty               vi        vy
    3. li       on               ili       oni, ony, ona
      ŝi       ona
        ĝi       ono

Tykání a vykání. Po vzoru angličtiny se v esperantu všeobecně vyká (i sourozencům, dětem, ba i zvířatům). Odpadají tak rozpaky při rozhovorech. Zájmeno ci (ty) se občas vyskytuje v literárních překladech, pokud si originál toto rozlišování vynucuje. V praxi však tykání bývá nahrazováno oslovováním křestními jmény.

V 3. osobě jednotného čísla rozlišujeme
zájmenem li osoby rodu mužského,
zájmenem ŝi osoby rodu ženského,
zájmenem ĝi věci, rostliny i zvířata (bez ohledu na pohlaví):

la patro   - li laboras         otec - (on) pracuje
la filino - ŝi kudras          dcera - (ona) šije
la knabino - ŝi legas           děvče - (ono) čte
la tablo   - ĝi estas granda    stůl - (on) je velký
la libro   - ĝi estas bona      kniha - (ona) je dobrá
la karbo   - ĝi estas nigra     uhlí - (ono) je černé

V množném čísle se rod nerozlišuje.

Rimarko: Ješte existují osobní zájmena oni a si.
Oni - neurčité osobní zájmeno, značící "člověk, lidé", nemáme-li na mysli konkrétní osobu (člověka by to nenapadlo, jeden se ani nediví, lidé říkají, říká se, ono se proslýchá).
Si - zvratné zájmeno třetí osoby li, ŝi, ĝi, oni. Vztahuje se k podmětu, ne však k první a druhé osobě. Pak říkáme doslova: myjí mne, myješ tebe, myje se, myjeme nás, myjete vás, myjí se.

6. Slovesa. Přítomný čas má koncovku -as pro všechny osoby obou čísel, proto musí být vždy uveden podmět, tj. buď podstatné jméno nebo osobní zájmeno.

   Jednotné číslo:              Množné číslo:

1. mi laboras       pracuji       ni laboras      pracujeme
2. vi laboras       pracuješ      vi laboras      pracujete
3. li laboras (on) pracuje      ili laboras      pracují
   ŝi laboras (ona) pracuje
   ĝi laboras (ono) pracuje

               EKZERCOJ

1. Přeložte následující podstatná jména a uveďte u každého příslušné osobní zájméno:

otec, stůl, kniha, matka, židle, okno, děvče, syn, rodina, dveře, hoši, košile, panenka, papír, přítel, domy, kamna, záclony, koš, žerty.
Modelo: tapiŝo-ĝi, frato-li

2. Přeložte:
Jsme v pokoji. Čtu zajímavou knihu. Josefe, co děláš? Také čteš? Ne, nečtu, poslouchám koncert z Prahy. Je pěkný? Ano, je velmi pěkný. Co dělá Marie? Sedí u stolu, pracuje. Otec a matka také pracují? Ne, nepracují; on sedí u stolu a čte, ona sedí na pohovce a také čte. Co čtou? On čte esperantský časopis Starto, ona čte české noviny.

3. Odpovězte na otázky a použijte místo podstatného jména vhodné zájmeno osobní.
Kie kuŝas la romano? Ĉu la patro legas ĝin? Kion faras Paŭlino? Kion ŝi kudras? Kion faras la infano (knabeto!)? Kion faras la filoj? Kia estas la ŝakludo? Ĉu ankaŭ vi ŝakludas? Kia estas la familio?

Libertempa ŝerco:

Patro: Kion vi faras, Karlo?
Karlo: Nenion, patro.
Patro: Kaj vi, Jozefo?
Jozefo: Mi helpas Karlon.

Klíč

1. patro-li, tablo-ĝi, libro-ĝi, patrino-ŝi, seĝo-ĝi, fenestro-ĝi, knabino-ŝi, tempo-ĝi, filo-li, familio-ĝi, pordo-ĝi, knaboj-ili, ĉemizo-ĝi, pupo-ĝi, papero-ĝi, amiko-li, domoj-ili, forno-ĝi, kurtenoj-ili, korbo-ĝi, ŝercoj-ili.
2. Ni estas en la ĉambro. Mi legas interesan libron. Jozefo, kion vi faras? Ĉu ankaŭ vi legas? Ne, mi ne legas, mi aŭskultas koncerton el Praha. Ĉu ĝi estas bela? Jes, ĝi estas tre bela. Kion faras Maria? Ŝi sidas ĉe la tablo, ŝi laboras. Ĉu ankaŭ la patro kaj la patrino laboras? Ne, ili ne laboras; li sidas ĉe la tablo kaj legas, ŝi sidas sur la divano kaj ankaŭ legas. Kion ili legas? Li legas la Esperantan gazeton Starto, ŝi legas ĉeĥan ĵurnalon.
3. Ĝi kuŝas sur la tablo. Ne, li ne legas ĝin. Ŝi kudras. Ŝi kudras ĉemizeton. Li dormas. Ili ŝakludas. Ĝi estas tre interesa. Jes, ankaŭ mi ŝakludas. Ĝi estas feliĉa.

Kdo se naučil druhý jazyk, je duševně připraven zvládnout i třetí.
               Umberto Eco o výchovné hodnotě esperanta

Theodor Kilian - učebnice esperanta