DEK-KVARA LECIONO

KIOMA HORO ESTAS?

____________________

Patro (avo de Eva): Enjo, kioma horo estas?
Eva: La sesa; estas precize la sesa, aveto.
Avo: Ho, ĉu jam la sesa? Kiel rapide pasas la tempo! Enjo, ĉu vi scias, el kiom da minutoj konsistas unu horo?
Eva: Unu horo konsistas el sesdek minutoj, unu minuto konsistas el sesdek sekundoj.
Avo: Kiel oni nomas dek kvin, tridek kaj kvardek kvin minutojn?
Eva: Dek kvin minutoj estas unu kvarono de horo aŭ kvaronhoro; tridek minutoj estas du kvaronoj aŭ unu duono de horo aŭ duonhoro; kvardek kvin minutoj estas tri kvaronoj de horo.
Avo: Tre bone. Kion faras dudek kvar horoj?
Eva: Dudek kvar horoj faras tagnokton, la tagnokto konsistas el tago kaj nokto.
Avo: Kiel oni nomas la partojn de la tago?
Eva: La partoj de la tago estas: mateno,antaŭtagmezo, tagmezo, posttagmezo kaj vespero; je la dudek-kvara horo estas noktomezo.
Avo: Kiel oni salutas matene, vespere kaj tiel plu?
Eva: Matene oni salutas "Bonan matenon!"; la tutan tagon "Bonan tagon!" aŭ "Saluton!"; vespere "Bonan vesperon!" Antaŭ ol iri dormi, mi deziras al ĉiuj familianoj "Bonan nokton!"
Avo: Kion vi faras matene, Enjo?
Eva: Matene mi lavas min, mi kombas min kaj mi vestas min.
Avo: Ĉu vi lavas, kombas kaj vestas ankaŭ Peĉjon?
Eva: Ne, Peĉjon lavas, kombas kaj vestas la panjo mem, sed Anjo jam lavas sin mem, kombas sin mem kaj vestas sin mem.
Avo: Nu jes, Anjo jam estas granda ... Enjo, vi estas malgranda saĝulino, vi tre bone respondis ĉiun mian demandon. (Eva hontas pro la laŭdo de l' avo.) Nu, ne hontu, karulino mia! Vi estas laŭdinda lernantino!
Maria: Paĉjo, ĉu ankaŭ mi povas demandi nian saĝulinon pri io? ...Enjo, kiel oni devas ĝuste diri: sep kaj ok estas aŭ faras dek tri?
Eva: Oni povas diri aŭ estas aŭ faras, ĝusta estas tio kaj tio ĉi.
Maria: Ho vi saĝulino! Nek tio nek tio ĉi estas ĝusta; oni devas diri dek kvin!
Avo, Maria kaj Eva kore ridas: Ha, ha, ha...
Joĉjo venas kaj deklamas: Unu ridemulo kaj du ridemulinoj estas tri geridemuloj aŭ faras tri geridemulojn; tio estas fakto!
Maria: Ni estas ridemaj, sed vi estas ridinda parolemulo.
Avo: Lasu lin, li estas gaja knabo.
Joĉjo: Ne koleru, saĝa aĝulino. Ĉu vi volas aŭskulti ruzan leteron, kiun skribis al sia kara paĉjo mia amiko el Košice? Jen la letero de la ruzulo:
Košice, la 2 an de junio 19..

Kara paĉjo!

Oto.

Avo: Similajn leterojn skribas ĉiuj studentoj, ankaŭ mi ilin siatempe skribis. Nu, ni iru vespermanĝi; sed antaŭ ol manĝi ni lavu al ni la manojn...Joĉjo, per sapo kaj broso, ĉu vi komprenas?
____________________

estas la oka	estas kvin minutoj post la kvina; estas la kvina kvin (minutoj)	estas kvarono post la kvina; estas la kvina dek kvin (minutoj)
estas dudek minutoj post la kvina; estas la kvina dudek (minutoj)	estas duono post la kvina; estas la kvina tridek (minutoj)	estas tridek kvin minutoj post la kvina; estas la kvina tridek kvin (minutoj)
estas tri kvaronoj post la oka; estas la oka kvardek kvin (minutoj)	estas kvin minutoj antaŭ la sesa; estas la kvina kvindek kvin

____________________

Novaj vortoj

	aĝulino	stařenka		minuto	minuta
	al si	si, sobě		noktomezo	půlnoc
	al sia	(k) svému		parolema	povídavý
	antaŭ ol iri dormi	před spaním		pasi	minout
	antaŭ ol manĝi	před jídlem		prokrasti	odkládat
	broso	kartáč		ridema	smavý
	dankema	vděčný		ridemulo	smíšek
	deklami	deklamovat		ridinda	směšný
	esperi	doufat		ruza	vychytralý
	forveturi	odjet		ruzulo	chytrák, lišák
	gaja	veselý		saĝa	moudrý
	gramatikisto	znalec gramatiky		saĝulino	zde: chytré děvče
	ĝuste	správně, právě		saĝulo	mudrc
	honti	stydět se		sapo	mýdlo
	kara	drahý		se	jestliže, -li
	karulo	drahoušek		sekundo	sekunda, vteřina
	kesto	skříňka		sian	svého, svůj
	koleri	zlobit se		siantempa	svého času
	kombi	česat		simila	podobný
	konsiti	skládat se		sin	se, sebe
	lasi	nechat		sin mem	sám sebe
	laŭdi	chválit		tagmezo	poledne
	laŭdinda	chválihodný		vagonaro	vlak
	lavi	mýt, prát		vagono	vagón, vůz
	mateno	ráno, jitro		vespermanĝi	večeřet
	mem	sám		vesti	obléci

1. Přípona  -ul-  znamená živou bytost s vlastností vyjádřenou kmenem: bona dobrý, bonulo dobrák; saĝa moudrý, rozumný, chytrý, saĝulo mudrc, rozumný, chytrý člověk; forta silný, fortulo silák; ridi smát se, ridema smavý, usmívavý, ridemul(in)o smíšek; ruza vychytralý, lstivý, ruzulo chytrák, ruzulino chytračka.
Samotné ulo značí chlap, mužský, individuum, slovo ulino znamená ženská.

2. Přípona  -ind-  znamená hodný čeho:
laŭdi chválit, laŭdo chvála, laŭdinda chvályhodný; ridi smát se, ridinda směšný.
Používá se i samostatné inda je: homo inda je laŭdo člověk hodný chvály

1. mi lavas min   myji se       ni lavas nin   myjeme se
2. vi lavas vin   myješ se      vi lavas vin   myjete se
3. li lavas sin   on se myje    ililavas sin   myjí se
   ŝi lavas sin   ona se myje
   ĝi lavas sin   ono se myje

Zájmeno zvratné se používá jen tehdy, je-li podmětem i předmětem táž osoba nebo věc, t.j. má-li zájmeno význam sám sebe - sin mem:
Matka (podmět) myje holčičku. (předmět)
Matka (podmět) myje sebe. (předmět)

Patrino lavas knabineton. Matka myje holčičku.
Patrino lavas ŝin. Matka ji myje. (tu holčičku)
Patrino lavas sin. Matka se myje. (sebe)
Patrino lavas sin mem. Matka myje sama sebe.

Spojením slovesa předmětového (mýt) se zvratným zájmenem (se) vzniká sloveso zvratné (mýt se); některá slovesa v češtině mají u sebe stále toto zájmeno
a jsou jen zvratná (smát se, bát se apod.). Esperanto jen zvratná slovesa nemá.

Eva se češe. Koho češe? Sama sebe. Proto: Eva sin kombas. Ale: Eva se směje. Eva ridas. Josef se obléká. Koho obléká? Sám sebe. Proto: Jozefo sin vestas. Ale: Josef se raduje (má radost, těší se), že... Jozefo ĝojas, ke ...

Vidíme, že česká jen zvratná slovesa se překládají do esperanta slovesy nezvratnými: smát se - ridi, bát se - timi, radovat se - ĝoji, ptát se - demandi.
V češtině se stává, že některá předmětová slovesa po přidání zvratného zájmena zcela mění svůj význam, a musejí se proto překládat jiným slovesem: mít - havi, mít se - farti (dařit se); objevit - trovi, malkovri, objevit se - aperi; hádat - diveni, hádat se - kvereli, disputi apod.

4. Zvratné zájmeno přivlastňovací je v esperantu sia:
Také se používá jen ve 3. osobě jednotného i množného čísla, a to tehdy, když je vlastník totožný s podmětem věty. V 1. a 2. osobě používáme přivlastňovací zájmena mia, via, nia.

1. mi amas mian patron                ni amas nian patron
   miluji svého otce                  milujeme svého otce

2. vi amas vian patron                vi amas vian patron
   miluješ svého otce                 milujete svého otce

3. li,ŝi,ĝi amas sian patron          ili amas sian patron
   (on, ona, ono) miluje svého otce   (oni) milují svého otce

Rozlišujte:
Petro amas sian patron. Petr miluje svého otce.
Petro amas lian patron. Petr miluje jeho otce (otce jiného člověka).

Poznámka: V poslední době pod vlivem angličtiny a němčiny proniká i do hovorové češtiny západní používání přivlastňovacích zájmen, bohužel i z televizní obrazovky: miluji mou matku, ty miluješ tvou babičku, milujeme našeho dědečka, víc pro vaše prádlo udělat nemůžete, žádejte ve vaší lékárně, kdy máme právo kritizovat naše rodiče? apod. Tento způsob je ve spisovné češtině hrubou chybou. Pokud esperantisté používají nesprávně mateřský jazyk, bývají snadno terčem kritiky ("propaguješ mezinárodní jazyk a vlastní neumíš!"), proto dbejte na správnou češtinu: miluji svou matku, ty miluješ svou babičku, milujeme svého dědečka, víc pro své prádlo udělat nemůžete, žádejte ve své lékárně, kdy máme právo kritizovat své rodiče?

Ekzercoj

1. Zapište si do svého seznamu další přípony ­-ul- a -ind- .
2. Přeložte:
Silný člověk je silák; kdo je slabý, je slaboch. Kdo rád pracuje, je pracovitý; kdo je pracovitý, je "pracant". pracovitý člověk je hoden chvály. Josef rád žertuje. Když vypravuje, všichni se vždy smějí. Ale on není směšný. Je velký dobrák. Otec má rád jeho žerty. Kdo rád povídá, je povídavý. Viděl jste mého bratra? Vašeho bratra jsem neviděl, viděl jsem jejího bratra a svého bratra. Vidím svou matku. Vidíš také svou matku? On svou matku nevidí. Eva a Anna slyší své rodiče. Eva se češe, Anna se obléká. Sestry se češou a oblékají. Už se oblékáš? Anna se bojí, bojí se psa. Eva se ho nebojí, hraje si s ním a směje se. Vy jste si koupil knihu? Oni si koupili noviny. Ptám se. Ptám se tě. Otec se ptá tebe, ne mě. Ptám se sám sebe: Co je dobré?

3. Odpovězte na otázky:
Kion vi faras matene? Je kioma horo vi dimance matenmanĝas, tagmanĝas kaj vespermangas? Kion vi matenmanĝas? Kion vi faras antaŭ ol manĝi? Je kioma vi iras dormi? Kiel vi salutas antaŭ ol iri dormi? Kioma horo estas nun precize? Al kies patro la studento skribis la ruzan leteron? En kiu tago li skribis kaj en kiu tago li forsendis la leteron? Kion li bezonis? En kiu tago li volis havi la monon? Ĉu vi opinias, ke la "kara paĉjo" sendis al sia "dankema fileto" la monon?

Anekdoto

BONA GRAMATIKISTO

Instruistino: Kiu tempo estas tio: mi lavas min, vi lavas vin, li,ŝi, ĝi lavas sin; ni lavas nin, vi lavas vin, ili lavas sin.
Lernanto: Sabato vespere, sinjorino instruistino.

Proverbo

Ne prokrastu ĝis morgaŭ, kion vi povas fari hodiaŭ.

Klíč:
2. Forta homo estas fortulo; kiu estas malforta, estas malfortulo. Kiu volonte laboras, estas laborema; kiu estas laborema, estas laboremulo. Laborema homo (laboremulo) estas laŭdinda. Jozefo volonte ŝercas (ŝatas ŝerci). Kiam li rakontas, ĉiuj ĉiam ridas. Sed li ne estas ridinda. Li estas granda bonulo. La patro ŝatas liajn ŝercojn. Kiu volonte parolas, estas parolema. Ĉu vi vidis mian fraton? Vian fraton mi ne vidis, mi vidis ŝian fraton kaj mian fraton. Mi vidas mian patrinon. Ĉu vi ankaŭ vidas vian patrinon? Li ne vidas sian patrinon. Eva kaj Anna aŭdas siajn gepatrojn. Eva kombas sin, Anna vestas sin. La fratinoj kombas kaj vestas sin. Ĉu vi jam vestas vin? Anna timas, ŝi timas la hundon. Eva ne timas ĝin, ŝi ludas kun ĝi kaj ridas. Ĉu vi aĉetis al vi libron? Ili aĉetis al si ĵurnalon. Mi demandas. Mi demandas vin. La patro demandas vin, ne min. Mi demandas min mem: Kio estas bona?:

3. Matene mi lavas, kombas kaj vestas min (nebo: mi matenmanĝas). Dimanĉe mi matenmanĝas je la sepa (horo), mi tagmanĝas je la dek dua kaj vespermanĝas je la sepa aŭ oka. Mi trinkas kafon kaj manĝas buterpanon. Antaŭ ol manĝi mi lavas la manojn. Mi iras dormi je la deka. Antaŭ ol dormi mi salutas "Bonan nokton!" Nun estas precize la dek kvara horo dudek sep minutoj. La studento skribis la ruzan leteron al sia patro. Li skribis la leteron dimanĉe kaj forsendis ĝin lunde. Li bezonis monon. Li volis havi la monon ĵaŭde. Mi opinias, ke la patro ridetis pri sia "dankema fileto": kaj ... sendis la monon.

Na Festivalu mládeže ve Varšavě (1955) se jediná schůze obešla bez překladatelů. Byla to schůze 156 účastníků z 15 států. Jediným jazykem bylo esperanto.

Z časopisu Pollando

Theodor Kilian - učebnice esperanta