DEKA LECIONO
GRAVA EKZAMENO
Personoj: Maria kaj ŝia nevino Eva
Maria: Enjo, kian aĝon vi havas?
Eva: (Respondas tro rapide, tro mallaŭte kaj tro malklare.)
Maria: Ho, Enjo, mi tute ne komprenas vin. Unue vi devas paroli pli
laŭte, due malpli rapide, trie pli klare.
Eva: Mi estas dekjara.
Maria: Vi jam havas dek jarojn? Ĉu vi povas diri al mi, kiun daton ni
havas hodiaŭ?
Eva: Hodiaŭ estas la 14-a (dekkvara) de oktobro de la jaro 1995 (mil
naŭcent naŭdek kvin).
Maria: Enjo, vi bone respondis. Ĉu vi konas la nomojn de ĉiuj monatoj?
Eva: Jes, onklino, la nomoj de la monatoj estas: januaro, februaro,
marto, aprilo, majo, junio, julio, aŭgusto, septembro, oktobro,
novembro, decembro.
Maria: Ĉu vi povas diri al mi, kiun tagon ni havas hodiaŭ?
Eva: Hodiaŭ estas ĵaŭdo, morgaŭ estos vendredo, postmorgaŭ estos
sabato; hieraŭ estis merkredo kaj antaŭhieraŭ estis mardo; la unua tago
de la semajno estas lundo, dimanĉo estas la lasta.
Maria: En kiu monato estas la tagoj pli longaj, ĉu en decembro aŭ en
aŭgusto?
Eva: En aŭgusto la tagoj estas pli longaj ol en decembro, en decembro
ili estas malpli longaj aŭ pli mallongaj ol en aŭgusto.
Maria: Kiom da tagoj havas la monatoj?
Eva: Kelkaj monatoj havas po tridek tagoj, ekzemple septembro kaj
novembro, kelkaj havas po tridek unu tagoj, ekzemple oktobro kaj
decembro; februaro havas dudek ok tagojn. Ĉiun kvaran jaron februaro
havas dudek naŭ tagojn kaj tian jaron ni nomas superjaro.
Maria: Bone, tre bone. Kiom da tagoj havas la tuta jaro?
Eva: La tuta jaro havas tricent sesdek kvin tagojn, la superjaro havas
tricent sesdek ses tagojn.
Maria: Kiom da sezonoj havas la jaro?
Eva: La jaro havas kvar sezonojn. Iliaj nomoj estas: printempo, somero,
aŭtuno kaj vintro. Ĉiu sezono estas kvarono de jaro.
Maria: Kiom da monatoj havas unu sezono kaj kiom tri sezonoj?
Eva: Unu sezono havas tri, tri sezonoj havas naŭ monatojn.
Maria: Ĉu vi povas diri al mi, kiel vi kalkulis?
Eva: Nu, dek du dividite per kvar estas tri kaj trioble tri estas naŭ.
Maria: Tre bone. Ĉu vi scias, kiu tago estas la plej longa el ĉiuj?
Eva: Ho jes, la dudek-unua de junio, kaj la plej mallonga tago el ĉiuj
estas la dudek-unua de decembro ... Onklino, ĉu ankaŭ mi povas ion
demandi al vi?
Maria: Jes, certe, kion vi volas scii, Enjo?
Eva: Onklino, kial estas mallumo en la nokto?
Maria: Hmmmm, kial en la nokto estas mallu... hm...nu, kial?
Eva: Ha, ha, ha...ĉar en la nokto ne brilas la suno!
Patrino (el la apuda ĉambro): Manjo kaj Enjo, venu manĝi!
Maria: Ha, ha, ha...ho vi friponetino!...Nu, ni iru manĝi! (Ili duope
foriras.)
Bonan apetiton!
Novaj vortoj
|
 |
|
|
|
|
|
lundo
|
pondělí
|
|
monato
|
měsíc
|
|
mardo
|
úterý
|
|
tago
|
den
|
|
merkredo |
středa
|
|
semajno
|
týden
|
|
ĵaŭdo |
čtvrtek
|
|
lasta
|
poslední
|
|
vendredo |
pátek
|
|
ol
|
než
|
|
sabato
|
sobota
|
|
pli ol
|
více než
|
|
dimanĉo |
neděle
|
|
mapli ol
|
méně než
|
|
januaro
|
leden
|
|
kiom da
|
kolik
|
|
februaro
|
únor
|
|
po tridek
|
po třiceti
|
|
marto
|
březen
|
|
ekzemplo
|
například
|
|
aprilo
|
duben
|
|
superjaro |
přestupný rok
|
|
majo
|
květen
|
|
sezono
|
roční doba
|
|
junio
|
červen
|
|
kalkuli
|
počítat
|
|
julio
|
červenec
|
|
dividi
|
dělit
|
|
aŭgusto |
srpen
|
|
dividite per
|
děleno
|
|
septembro
|
září
|
|
obla
|
násobný
|
|
oktobro
|
říjen
|
|
oble
|
krát
|
|
novembro
|
listopad
|
|
plej
|
nejvíce
|
|
decembro
|
prosinec
|
|
brili
|
zářit
|
|
printempo |
jaro
|
|
suno
|
slunce
|
|
somero
|
léto
|
|
veni
|
přijít
|
|
aŭtuno |
podzim
|
|
venu
|
pojď, pojďte; přijď,
přijďte |
|
vintro
|
zima
|
|
friponetino |
šibalka
|
|
ekzameno
|
zkouška
|
|
duope
|
ve dvou; zde: spolu |
|
aĝo |
stáří
|
|
apetito
|
chuť
|
|
respondi
|
odpovědět
|
|
cent
|
sto
|
|
tro
|
příliš
|
|
mil
|
tisíc
|
|
pli
|
více
|
|
komo
|
čárka
|
|
dato
|
datum
|
|
|
|
GRAMATIKO
1. Základní číslovky od 11
tvoříme pouhým skládáním:
11 = 10 + 1 =
dek + unu = dek
unu
12 = 10 + 2 =
dek + du = dek
du
13 = 10 + 3 =
dek + tri = dek
tri
14 = 10 + 4 =
dek + kvar = dek kvar
15 = 10 + 5 =
dek + kvin = dek kvin
16 = 10 + 6 =
dek + ses = dek
ses
17 = 10 + 7 =
dek + sep = dek
sep
18 = 10 + 8 =
dek + ok = dek
ok
19 = 10 + 9 =
dek + naŭ = dek
naŭ
20 = 2 x 10 =
du x dek = dudek
30 = 3 x 10 =
tri x dek =
tridek
40 = 4 x 10 =
kvar x dek =
kvardek
50 = 5 x 10 =
kvin x dek =
kvindek
60 = 6 x 10 =
ses x dek =
sesdek
70 = 7 x 10 =
sep x dek =
sepdek
80 = 8 x 10 =
ok x dek = okdek
90 = 9 x 10 =
naŭ x dek =
naŭdek
100
cent
200 ducent
1 000 mil
1 000 000 miliono
1 000 000 000 miliardo
2 003
dumil tri
1 979 mil
naŭcent sepdek naŭ
876 543 789 253 okcent sepdek ses miliardoj kvincent
kvardek tri milionoj sepcent okdek naŭ mil ducent kvindek tri
2. Početní úkony
Píšeme:
Čteme:
3 + 4 = 7 tri
plus kvar estas sep
tri kaj
kvar faras sep
7 - 4 = 3
sep minus kvar estas tri
sep sen
kvar faras tri
4 x 3 = 12
kvaroble tri estas dek du
kvaroble
tri faras dek du
12:4 = 3
dek du dividite per kvar estas tri
14:4 = 3,5 dek
kvar dividite per kvar faras tri komo kvin
3. Číslovky mohou být jména
podstatná nebo přídavná (v esperantu ještě příslovce), která se od
základních číslovek tvoří příslušnými koncovkami:
-o (názvy
číslic): unuo - jednička, jednotka;
duo - dvojka, dvojice,
pár (duo da ĉevaloj - pár
koní); kvino - pětka;
dekduo - dvanáctka, tucet;
sesdeko - šedesátka; cento - stovka; nulo
- nula;
-a (řadové
číslovky): unua - první, dua
- druhý, tria - třetí, kvara -
čtvrtý; la tridek unua tago de
decembro estas la
tricent sesdek kvina tago de la jaro - třicátý první
den prosince je třístý šedesátý pátý den roku;
-e při
výčtech říkáme: unue - za prvé,
due - za druhé, trie - za třetí
4. Podílnost vyjadřujeme
spojením předložky po s
číslovkou základní:
La onklino donis al ĉiu infano po kvin pomoj. Teta
dala každému dítěti po pěti jablkách.
5. Zlomky tvoříme příponou -on-:
duono - polovina,
triono - třetina, dekono - desetina,
centono - setina; 3/4 - tri
kvaronoj, 5/36 - kvin tridek sesonoj.
Ono jako
samostatné slovo značí zlomek:
La tago estas ono de la jaro. Den je zlomek roku.
6. Číslovky násobné se tvoří
příponou -obl-:
duobla - dvojnásobný,
kvinobla - pětinásobný,
centobla
- stonásobný
7. Příponu -op- překládáme
různě:
La knaboj iras el la lernejo unuope, duope, triope
kaj grupope. Hoši jdou ze školy
jednotlivě, dva a
dva, po třech a ve skupinách.
Stupňování
přídavných jmen. Přídavná jména stupňujeme pomocí slov pli -
více, plej - nejvíce, (malpli - méně, malplej - nejméně)
takto:
granda veliký
pli granda větší
plej granda největší
Mi estas
tiel granda
kiel vi. Jsem tak velký jako ty.
Vi estas
pli granda ol
li. Ty jsi větší než on.
Ŝi estas
la plej
granda
el ni. Ona je největší z nás.
Třetí stupeň přídavného jména má zpravidla člen la.
Paŭlino, Maria kaj Jozefo estas diligentaj:
Paŭlino estas diligentaj, sed Maria estas malpli diligenta ol Paŭlino
kaj Jozefo etas la malplej diligentaj el ili.
Pavlína, Marie a Josef jsou pilní:
Pavla je pilná, avšak Marie je méně
pilná než Pavla a Josef je z nich nejméně pilný.
Stupňování příslovce. Příslovce
se stupňují jako přídavná jména:
rapide - rychle
pli rapide -
rychleji
plej rapide -
nejrychleji
Třetí stupeň příslovce je vždy bez členu la.
EKZERCOJ
1. Přečtěte:
812, 921, 6 395, 839 674, 7 672 358; 9 x 5 = ? 8 x 7
= ?
12 x 4 = ? 21:3 = ? 56:7 = ? 11:5 = 2,2; 15:4 =
3,75;
1/4 de 60 = ? 3/4 de 60 = ?
2. Přeložte:
Matka má šest jablek. Dá je třem dětem. Každému
dítěti dá třetinu, to je po dvou jablkách. Evička je mladá, Anička je
mladší než Evička, ale Petříček je z nich nejmladší. Které dítě je
nejmladší? Marie a Anička jdou spolu do parku. V parku se budou spolu
procházet. Když se s nimi prochází také Evička, procházejí se ve třech.
Josef se učí dobře, Evička se učí lépe než on, ale nejlépe z nich se
učil Karel. Evička má osm jedniček a jen jednu dvojku, Josef má tři
dvojky. Evička nikdy neměla ani pětku, ani čtyřku, ani trojku.
Kiu pravas?
Nur por tiuj, kiuj tre bone kalkulas
Instruisto: Kiom estas triono kaj duona triono de cent? (Kolik je půl
druhé třetiny ze sta?)
Tre bona lernanto (legu Esperante
- čti esperantsky):
100:3 = 33,33...; 1/3 de 100 = 33,33...; 1/2 de 33,33... =
16,66...; 1/2 de 1/3 de 100 = 16.66...; 1/3 + 1/2 de 1/3 =
33,33...+16,66...= 49.99...;
Respondo: Triono kaj duona triono de cent estas kvardek naŭ komo naŭdek
naŭ.
La plej bona lernanto el la klaso:
1/3 = 2/6; 1/2 de 2/6 = 1/6; 2/6 + 1/6 = 3/6 = 1/2; 1/2 de 100 = 50.
Respondo: Triono kaj duona triono de cent estas kvindek.
Proverbo:
Pli bona estas io ol nenio.
Klíč:
2. Patrino havas ses pomojn. Ŝi donas ilin al tri infanoj. Al ĉiu
infano ŝi donas unu trionon, tio estas po du pomoj. Enjo estas juna,
Anjo estas pli juna ol Enjo, sed Peĉjo estas la plej juna el ili. Kiu
infano estas la plej juna? Maria kaj Anjo iras duope (nebo kune) en la
parkon. En la parko ili duope (kune) promenos. Kiam kun ili promenis
ankaŭ Enjo, ili promenas triope. Jozefo lernas bone, Enjo lernas pli
bone ol li, sed plej bone el ili lernas Karlo. Enjo havas ok unuojn kaj
nur unu duon, Jozefo havas tri duojn. Enjo neniam havis kvinon nek
kvaron nek trion.
Národy všech zemí světa spojte se a
domluvte se!
Já
Theodor Kilian - učebnice esperanta